11
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Inngangur
Í köflum bókarinnar er að finna verkfæri sem stuðla að pólitísku læsi, aukinni leikni og mótun
viðhorfa. Ekki er vísað til málefna í einhverju tilteknu landi á tilteknum tíma, en lesandinn mun
oft finna tillögur sem kennarar og nemendur geta nýtt sér til að afla sér efnis sem setur kaflana í
samhengi við aðstæður í heimalandi þeirra. Ritstjórar og þýðendur, sem og kennarar, þurfa að vita
af þeim kosti sem þannig er boðið upp á. Rétt eins og hvert land mótar eigin lýðræðishefðir, sem
eiga sér rætur í menningarhefð og félagslegri þróun þess, þarf hvert land að móta eigið nám á sviði
MLB/MRM með því að vísa til viðkomandi mennta- og skólakerfis, stofnanaramma hins pólitíska
kerfis, pólitískra málefna og ákvarðanaferla.
Hvaða lykilhugtök eru notuð í þessari handbók?
Hugtakakortið hér fyrir neðan, sem er sammiðja hringteikning, sýnir hvaða lykilhugtök er stuðst
við í köflum bókarinnar.
Hugtakið „lýðræði“ er í miðju kortsins til að sýna að það
kemur ávallt við sögu þegar MLB/MRM er annars vegar.
Meginmarkmiðið með MLB/MRM er virk þátttaka allra
þegna í lýðræðisþjóðfélagi, og þess vegna er þetta hugtak
í brennidepli.
Í næsta hring eru þrír lykilþættir lýðræðisins: réttindi,
ábyrgð og réttlæti. Þeir vísa til þriggja gagnvirkra og
mikilvægra skilyrða sem þurfa að vera fyrir hendi ef lýð-
ræðið á að virka.
Til að þegnar samfélagsins geti tekið þátt í ákvarðana-
tökum verða þeir að njóta grundvallarmannréttinda – svo
sem kosningaréttar, tjáningarfrelsis, fjölmiðlafrelsis, jafn-
réttis fyrir lögum og réttarins til meirihlutastjórnar. Í lýð-
ræði felst samkeppni – það er samkeppni milli hagsmuna,
hugmynda og gilda – og verðmætin eru af skornum
skammti. Möguleikunum á að hafa áhrif á ákvarðanatök-
ur, einkum í markaðshagkerfum þar sem samkeppni ríkir,
er þó misskipt, og í samfélaginu er velferð og tækifærum einnig misskipt. Það er pólitískt málefni
hvort og að hve miklu leyti skal leiðrétta skal efnahagslega og félagslega skiptingu gæða (félagslegt
réttlæti). Þjóðfélagsþegnum ber að nýta réttindi sín til að standa vörð um hagsmuni sína en ekkert
samfélag lifir af ef þegnar þess hirða hvorki hver um annan né um sameiginleg hagsmunamál sín
(ábyrgð). Þetta stutta yfirlit sýnir að hugtökin eru ekki afmörkuð; það ríkir spenna á milli þeirra
sem þarf að jafna og hafa skilning á.
Hugtökin í ysta hringnum tengjast þessum lykilhugtökum og hvert öðru á ýmsan hátt.
Örvarnar sem vísa út sýna að öll þessi hugtök má nota við lausn vandamála af ýmsu tagi – siðferði-
legra, félagslegra, efnahagslegra, lagalegra, pólitískra og umhverfistengdra.
Lykilhugtök og námssvið í MLB/MRM
Lykilhugtökin tengjast bæði efni hvers kafla og námssviðunum þremur sem gerð var grein fyrir í
inngangi. Í eftirfarandi töflu má sjá efni kaflanna með tilliti til kennslu um, af/í og fyrir lýðræði og
mannréttindi. Taflan sýnir einnig hvernig og hvers vegna kaflarnir hafa verið flokkaðir undir fjórar
fyrirsagnir sem vísa til lykilatriða á sviði MLB/MRM:
Lýðræði
Ábyrgð
Réttindi
Réttlæti
Vald/Yfirráð
Jafnrétti/
Fjölbreytileiki
Lög/Reglur
Samvinna/
Ágreiningur
Einstaklingur/
Samfélag
Umhverfismál
Pólitísk mál
Félagsleg mál
Efnahagsleg mál
Siðferðileg mál
Lagaleg mál
Lykilmarkmið
Þátttaka/
Virkir þjóðfélagsþegnar
Kort sem sýnir lykilhugtök í MLB/MRM
